|
"PIEŚŃ
UJDZIE CAŁO..."
HISTORIA
I LEGENDY ZIEMI SOKOŁOWSKIEJ
|
W
dniu 12 lutego w roku jubileuszowym mojej twórczości
fotograficznej otrzymałem w prezencie od Pani Wiesławy
Kwiek książkę
"Pieśń ujdzie cało..." HISTORIA
I LEGENDY ZIEMI SOKOŁOWSKIEJ Jest
w niej fotografia mojego autorstwa
przedstawiająca pałac Malewiczów w Przeździatce.
Zdjęcie wykonałem 45 lat temu - w roku 1964.
Z
książki dowiedziałem się, że przez dziadka
powstała Przeździatka.:) Tam spędziłem
pierwsze 5 lat mojego życia. Piękno pałacu i
parku z akwenem towarzyszyło mi w pierwszych latach
mojego życia. Uwrażliwiłem się w tym miejscu na
piękno przyrody i przedwojennej architektury.
Dwór
w Bachorzy. Temat ciekawy
chyba nie tylko dla mnie... Wspomnienia o
jednym zdjęciu.
Szkoda,
że w publikacji nie ma słowa o Elżbietowie -
dzisiejszej Cukrowni, może już i nie Cukrowni... W dawnym Elżbietowie spędziłem dalsze 34 lata życia.
Tam poznałem prześliczną
dziewczynę, z którą jestem w szczęśliwym związku małżeńskim
ponad 33 lata. Dziękuję Kochanie. |
|
Jeszcze
jedna ciekawostka związana z rezydencją Malewicza. Może dla wielu
będzie legendą, ale dla mnie to prawda o dwudziestoletnim Janku,
który w tajemnicy przed najbliższą rodziną ukrywał swój udział
w zamachu na Ernesta Gramssa. Opowiedziała mi tę historię siostra
mojej mamy Janina - "Jasia", w cztery lata po śmierci
Taty.
Wspomnienie
o żołnierzu AK - Henryku Oleksiaku ps. "Wichura" i nie tylko
"PIEŚŃ
UJDZIE CAŁO..."
HISTORIA
I LEGENDY ZIEMI SOKOŁOWSKIEJ
str. 241
Dariusz
Kosieradzki
Zabić Gramssa!
Do legendy przeszły zorganizowane przez niego akcje sabotażowo-dywersyjne i bojowe. Wśród nich na uwagę zasługuje zwłaszcza kilka np. te mające na celu zgładzenie znienawidzonego starosty sokołowskiego Ernesta Gramssa. Pomimo że w akcji nie udało się zabić osławionego kata Podlasia, to udowodniono w ten sposób, że nawet najwyższy rangą hitlerowski oficer nie może się czuć w pełni bezpiecznie na zarządzanym przez siebie terenie.
Do końca życia nie zapomniał chyba Gramss napadu na własną silnie strzeżoną siedzibę w Sokołowie. Był to z kolei trzeci zamach przeprowadzony na tego urzędnika niemieckiego i miał miejsce 26 X 1943 roku. "Wichura" oczywiście zaplanował wszystko sam z najbliższymi sobie współpracownikami, nie informując o swoich zamierzeniach przełożonych. Bez ich zgody wciągnął do tego akowców z sąsiedniego powiatu węgrowskiego, którzy mieli go ubezpieczać z tamtej strony. Do bezpośredniego wykonania zadania zaangażował znaczne siły, bo aż 22 uzbrojonych partyzantów...
|
St.
szeregowy Jan Kurc 2 Armia WP
|
Dwudziestoletni
Janek
Opowiadanie cioci Jasi o dwudziestoletnim Janku, który przed wojną, z rodziną przeprowadził się ze Starejwsi do Przeździatki. Nie był w AK, ale...
Parę dni przed zamachem skontaktował się z Jankiem zaufany człowiek od Henryka Oleksiaka ps. "Wichura", który go znał. [Janek pracował u Malewicza i dokładnie znał ten teren przed i za bramą - mieszkał w czworakach - blisko pałacu] Przekazał Jankowi informację, że w odpowiednim czasie otrzyma klucze do bramy głównej parku Malewicza oraz po zamachu podpali stertę słomy w celu wywołania paniki i dezorientacji wśród zgromadzonych w pałacu i wśród ludności mieszkającej w czworakach. Miało to ułatwić żołnierzom AK i jego dowódcy oddalenie się z pałacu. Nadszedł ten czas, dzień 26 października 1943 roku. Janek po wykonaniu zadania przez kilka dni ukrywał się. Powrócił do domu i o tym nie opowiadał. Po wielu latach zwierzył się cioci Jasi - Janinie Tomasiuk z domu Pasek.
|
Po
krótkim czasie został wzięty do 2 Armii Wojska Polskiego.
Brał udział w operacji łużyckiej i praskiej. Po zakończeniu
wojny, jako żołnierz WP brał udział w zwalczaniu banderowców Ukraińskej Powstańczej
Armii - UPA w okolicach Baligrodu. Późną jesienią roku 1946 powrócił
do rodziny w Przeździatce.
W
następnym roku rozpoczął pracę w Cukrowni Sokołów. Przyjął
propozycję wstąpienia do Polskiej Partii Socjalistycznej - PPS
jednak bez większego zaangażowania w działalność. Choć podczas wykonywania poufnego
zadania, zleconego przez "lubelską"
PPS - dostarczenia paczki do Sikor, jadąc rowerem z Cukrowni, w Wężach
został ostrzeżony o grożącej
mu śmierci - zorganizowali zasadzkę na niego ludzie "Łupaszki"
we wsi Paczuski. Zrezygnował z
wykonania zadania. Wówczas zdał sobie sprawę, że po jego zaangażowaniu
w zamach na Gramssa, walkach frontowych 2 Armii WP i w walkach z UPA,
nadal grozi mu śmiertelne niebezpieczeństwo - teraz od
"brata" (?). W roku 1948 zdecydowanie odrzucił propozycję wstąpienia do
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - PZPR i tak zakończył działalność
polityczną. Założył rodzinę - ślub odbył się 16 maja
1948 w kościele św. Rocha, a w następnym roku 25 maja 1949
przyszedłem na ten świat.
Po wielu latach
namówiono go do wstąpienia w szeregi Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
- ZBoWiD
Został wielokrotnie
nagradzany, ale jak twierdził, największą nagrodą dla
niego były powroty - pierwszy z wojny i drugi z potyczek z
UPA pod Baligrodem.
Po wojnie do emerytury
pracował jako subiekt magazyniera w Cukrowni Sokołów. Na
zdjęciach podczas pracy, wydaje nawozy fosforowe i potasowe rolnikom kontraktującym buraki. Zimą i wiosną
widoczny silos to prowizoryczne miejsce składowania
nawozów. Jesienią silos był wypełniany
burakami, które za pomocą strumienia wody kierowano na płuczkę do dalszej obróbki.
Fotografie
wykonałem wiosną 1963.
Przez 80 lat swojego życia
Jan Kurc
(1923-2004) był osobą bardzo skromną, to mój
Tata.
Weteran
Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny.
W
roku 2001, jako podporucznik Wojska Polskiego, uzyskał zaszczytny
tytuł: Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny.
Powracając do
opowiadania Dariusza Kosieradzkiego
Zabić Gramssa!
Ciemną, październikową nocą akowcy sforsowali najeżony zasiekami przypałacowy mur w starej rezydencji Malewiczów na Przeździatce, gdzie rezydował starosta Gramss. Sprawnie i cicho rozbrojono następnie dwóch strażników przy bramie i zaskoczono we śnie kolejnych kilkunastu na wartowni. Tam zdobyto szczegółowe informacje o rozlokowaniu innych ważnych obiektów i dokładnym miejscu, gdzie znajduje się sypialnia gospodarza. Zamknięte drzwi rezydencji pałacowej otwarto, wybijając boczną szybę. Nie ma sensu zachowywać dalej ciszy. Powstaje tumult i zamieszanie w ciemnościach holu budynku. Hałas budzi znajdujących się w środku Niemców, w tym i starostę. Partyzanci z "Wichurą" na czele przypuszczają szturm na zabarykadowaną sypialnię, skąd zaczyna się ostrzeliwać przez ściany i drzwi przerażony Gramss. Wreszcie salwuje się ucieczką przez okno do parku dworskiego. Oleksiak ranny w bok słyszy włączoną syrenę alarmową, przez okna widzi wystrzeliwane rakiety rozjaśniające nocne niebo. Wie, że nie ma co dalej zwlekać, zaraz okolica zaroi się
od nieprzyjacielskiego wojska. Daje sygnał do ewakuacji. Oddział szczęśliwie wycofuje się do Lasu Przeździeckiego. Przybyła na miejsce żandarmeria nie ma już, z kim walczyć.
Jak
przez dziadka powstała Przeździatka...
Zapraszam do zapoznania się z odpowiedzią na
pytanie: "Przez jakiego lub czyjego dziadka powstała Przeździatka?"
"PIEŚŃ
UJDZIE CAŁO..."
HISTORIA
I LEGENDY ZIEMI SOKOŁOWSKIEJ
str.
23
Dwór
w Bachorzy
Przed wojną, miejsce pracy i zamieszkania
mojej rodziny po kądzieli. Moich Ukochanych Dziadków Zofii Pasek (Skup)
i Jana Paska wraz z dziećmi.
"PIEŚŃ
UJDZIE CAŁO..."
HISTORIA
I LEGENDY ZIEMI SOKOŁOWSKIEJ
str.
158
Lata świetności Majątek Bachorza, podobnie jak kilka innych, przez długi czas był częścią dużych dóbr magnackich
- tzw. klucza kupientyńskiego. Bachorza należała kolejno do Kiszków, Radziwiłłów, Krasińskich, Ogińskich i Kobylińskich, choć część gruntów trzymała tu także drobniejsza szlachta. Dopiero w połowie XIX w. dobra te zostały oddzielone i sprzedane Dernałowiczom z Repek. To, według niektórych, oni mieli zbudować w Bachorzy, w miejsce starego, drewnianego dworu
- murowany pałac według projektu Franciszka Jaszczołda ok. 1850 r. Inni twierdzą, że Dernałowicze jedynie rozbudowali i zmodernizowali murowaną budowlę, a jej budowniczym był faktycznie Michał Kleofas Ogiński. Pałac zaś zaprojektował słynny ówczesny architekt Ajgner. Podskarbi litewski i znany kompozytor Ogiński podobno był częstym mieszkańcem pałacu w Bachorzy.
Dobra Bachorza za Dernałowiczów liczyły ponad 400 morgów, z czego jedną czwartą stanowiły lasy. W majątku znajdowały się cztery budynki murowane, drewniane czworaki, wiatrak i karczma. Później dobudowano cegielnię. Do pałacu przylegał dworski park, który pod koniec XIX w. całkowicie przekomponowano na obowiązującą wówczas modę.
Według legendy, majątek zawdzięcza swoją nazwę wydarzeniu, jakie podobno miało kiedyś miejsce. Pewnej mroźnej zimy służba znalazła na schodach dworu na wpół zmarznięte niemowlę. Nikt z czeladzi dworskiej zbytnio się tym nie przejął. Dziecko zaniesiono do izby. Traf chciał, że w majątku przebywała jego właścicielka. Zainteresowała się losem dziecka do tego stopnia, że zaczęto plotkować na ten temat. Ów chłopiec tak jej później przypadł do gustu, że kiedy dorósł, podstarzała hrabianka uczyniła go zarządcą tutejszego folwarku. Zawistni sąsiedzi zza miedzy od tej pory zaczęli majątek ten, od
znalezionego na schodach "bachora" .nazywać Bachorzą, i tak się przyjęło.
Na początku XX w. Bachorza należała do hrabiego Antoniego Odrowąża-Wysockiego,
spokrewnionego podobno przez swoją małżonkę z rodem Ogińskich. Wysocki w swoich dobrach czuł się jak ryba w wodzie, bo sąsiedztwo resztek dawnej puszczy (Las Rogowski) umożliwiało realizowanie jego hobby, którym było myślistwo. Podczas polowania w 1935 r. hrabia nagle zasłabł i zmarł. Rodzina wystawiła majątek na publiczną licytację. Zainteresowanie bogatego ziemiaństwa było spore, jednak kupujących odstraszały plotki, jakoby dwór był
nawiedzony, a każdego nowego właściciela prędzej czy później dotknie wisząca nad pałacem klątwa. Ostatecznie Bachorzę kupił, za kwotę ponad 125 tys. zł Teofil Zalewski, dotychczasowy właściciel dóbr Drozdówka pod Mińskiem Maz., który te opowieści głośno wyśmiał.
Podobno na decyzji ostatecznie zaważyło zdanie jego małżonki, Natalii z Romanów Zalewskiej, której bardzo do gustu przypadł sam pałac. Wyglądał wówczas imponująco. Majątek nie należał do dużych, liczył zaledwie 120 hektarów.
Kilka rodzin chłopów bezrolnych, mieszkających we dworze pracowało głównie na potrzeby hodowli krów, świń i owiec. Spora też była stadnina. W stajniach trzymano nawet do 30 koni.
Kilka
rodzin chłopów bezrolnych, mieszkających we dworze... -
wśród nich była rodzina
moich Ukochanych Dziadków.
Fot.
Irena Oleksiak, rok 1939. Stykowa odbitka (5,3cmX5,3cm) - zdjęcia wykonanego przed wojną - na schodach toskańskiego portyku dworu w Bachorzy - dowodzi obecność mojej rodziny tutaj.
Na zdjęciu (poprawiłem
nazwisko i pokolorowałem zdjęcie '2023') pani Irena Oleksiak (Zaleska) z dwiema córkami pani Natalii
Zaleskiej, rodziną Pasków i osób mi nieznanych. Od lewej: osoba nieznana, w drugim rzędzie z mojej rodziny: ciocia Marysia Pasek, wujek Staszek Pasek, babcia Zosia Pasek (Skup), Kazia Pasek moja Mama, Józefa Skup (osoba nakryta chustą) mama babci Zosi i obok mojej prababci Józefy, pani Irena.
Z
korespondencji z Panem
Henrykiem synem Henryka Oleksiaka
"Wichury":
Sent: Monday, October 06, 2014 9:32 AM
Subject: Bachorza
Dzien dobry,
Trochę przypadkiem natrafiłem na zjecie Pana na schodach dworu w Bachorzy, oraz opis zdjęcia sprzed wojny. Właśnie nad tym ostatnim zdjęciem deliberowałem z moja ciocią Basią (ostatnia żyjąca z dzieci Zaleskich),
Z pewnością na tym zdjęciu nie ma Natalii. Jest natomiast moja Mama Irena. Była naturalną blondynką. Jej mama Natalia, zdecydowaną brunetką.
Irena była zapaloną fotografką, prezeską kółka fotograficznego w Mińsku Mazowieckim – lata liceum. Zaraziła mnie tym. Do tego stopnia, że urządziłem sobie ciemnię w piwnicy, i jeszcze do 71' roku bawiłem się sam obróbką.
Sent: Monday, October 06, 2014 9:53 PM
Subject: Re: Bachorza
Dziękuję za informację. Poprawię w opisie. Czy może Pan kilka słów napisać o Mamie - intrygującą wiadomością jest, że była pasjonatką fotografii? Z chęcią wzbogacę galerię i zamieszczę zdjęcia Pana Mamy, mam nadzieje, że nimi Pan dysponuje i będzie mógł niektóre udostępnić. Może Pana ciocia mogłaby udostępnić kilka zdjęć?
Sent: Monday, October 06, 2014 11:12 PM
Subject: Re: Bachorza
Zdjęć mam dużo (błony), ale niestety dopiero ok 5000 mam w komputerze.
Całość może wynosić ponad 120.000. Powoli robię skany - w miarę
wolnego czasu. Postaram się trochę podgonić, i coś Panu wysłać.
Historia strachów w Bachorzy jeszcze się nie skończyła.
|
W
następnych zdaniach
opowiadania z książki:
...
Gospodarność nowych właścicieli widać było na każdym kroku. Tuż przed wybuchem II wojny światowej zaczęły się dziać tajemnicze rzeczy. Znikały i pojawiały się różne przedmioty. W nocy, a nawet czasami i w dzień, słychać było dziwne odgłosy. W zamkniętych pokojach, gdzie nikogo nie powinno być, obrazy spadały ze ścian...
...
Zapraszam
sieciowych podróżników do przeczytania tej książki o bardzo
ciekawej historii Sokołowskiej Ziemi, opowiedzianej przystępnie i
po nowatorsku.
Podziękowanie od Pani Wiesławy Kwiek
"Podziękowanie
dla Michała Kurca za udostępnienie tekstów /rysunków/ zdjęć na potrzeby publikacji
"Pieśń ujdzie cało..." Historia i legendy Ziemi Sokołowskiej.
Przyczynił się Pan zachowania dla przyszłych pokoleń dowodów kultury duchowej naszych
przodków i utrwalenia w przekazie pisemnym tego, co niechybnie uległoby
zapomnieniu."
Bardzo
dziękuję Pani Wiesławo. Serdecznie
pozdrawiam z
przyjaźnią Michał
post
scriptum
e
- GAZETA Sokołowska 
2009.02.13 |
